Cần định hướng phát triển bền vững cho ngành quế Việt Nam
Ghi nhận, tính đến hết tháng 10/2023, Việt Nam đã xuất khẩu được 74.744 tấn quế, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt mức 220,3 triệu USD,. so với cùng kỳ năm 2022 tăng 19,2% về lượng và nhưng giảm 1,3% về giá trị.
Trong 10 tháng năm 2023, xuất khẩu quế thu về hơn 220 triệu USD
Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam (VPA) cho biết, trong tháng 10/2023, Việt Nam đã xuất khẩu được 7.241 tấn quế, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt mức 20,5 triệu USD, lượng xuất khẩu tăng 28,1% so với tháng 9. Khu vực châu Á duy chỉ có xuất khẩu sang thị trường Ấn Độ giảm 10,8% đạt mức 2.600 tấn, trong khi đó thì xuất khẩu sang các thị trường khá đều tăng mạnh, cụ thể Indonesia tăng 93,2%; Hàn Quốc tăng 225,8%; Pakistan tăng 242%; Bangladesh tăng 900%,...
Trong tháng 10, thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 của Việt Nam là Hoa Kỳ đạt mức 8478 tấn, so với tháng trước tăng 24%. Và tính đến hết tháng 10/2023, Việt Nam xuất khẩu được 74.744 tấn quế, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt mức 220,3 triệu USD, so với cùng kỳ năm 2022 tăng 19,2% về lượng và nhưng giảm 1,3% về giá trị.
Trong 10 tháng năm 2023, xuất khẩu quế đã thu về hơn 220 triệu USD, tuy nhiên ngành này vẫn thiếu định hướng chiến lược phát triển bền vững cấp quốc gia.
Trung bình 10 tháng đầu năm 2023, giá xuất khẩu quế đạt mức 2.948 USD/tấn, so với cùng kỳ năm 2022 giảm 17,2%. Những thị trường xuất khẩu chính của quế Việt Nam bao gồm Ấn Độ đạt mức 32.795 tấn, chiếm 43,9% thị phần và tăng 24,7%; Hoa Kỳ đạt mức 8.379 tấn, tăng 11,2%; Bangladesh đạt mức 4.780 tấn, tăng 25,7%; Brazil đạt mức 2.538 tấn, tăng 30,6%; Indonesia đạt mức 2.202 tấn, tăng 75,7%.
Và 5 doanh nghiệp xuất khẩu quế hàng đầu ở trong Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam bao gồm: Prosi Thăng Long đạt mức 11.971 tấn, giảm 3%; Senspices Việt Nam đạt mức 4.360 tấn, tăng 49,9%; Gia vị Sơn Hà đạt mức 3.868 tấn, giảm 5,5%; Olam Việt Nam đạt mức 2.551 tấn, giảm 35,8%; Expo Commodities đạt mức 2.483 tấn, tăng 61,4%.
Ngành quế vẫn chưa có định hướng chiến lược phát triển bền vững
Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) - ông Nguyễn Như Tiệp nhận định, bởi xu hướng gia tăng nhu cầu nguyên liệu trong các ngành công nghiệp thực phẩm, hóa mỹ phẩm và dược phẩm,... hiện nay quế hồi Việt Nam được tiêu thụ mạnh ở nhiều khu vực châu Á (Ấn Độ, Bangladesh), Trung Đông (UAE, Pakistan), Đông Á (Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Hoa Kỳ cùng với các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU).
Chánh văn phòng Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam - ông Lê Việt Anh nói rằng, Việt Nam hiện tại có khoảng 166.875ha quế với 45.000 tấn. Và nhu cầu về gia vị của các thị trường vẫn đang ở mức cao, chính vì thế Việt Nam có thuận lợi về xuất khẩu gia vị nhất là khi có các Hiệp định Thương mại tự do như EVFTA, CPTPP,....
Mặc dù vậy thì ngành gia vị Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Chi tiết, ngành quế vẫn chưa có được định hướng chiến lược phát triển một cách bền vững cấp quốc gia. Trong khi đó thì các doanh nghiệp vẫn đang thiếu thốn về công nghệ cũng như thiếu vốn để đầu tư chế biến sâu nâng cao giá trị của sản phẩm.
Những yếu tố bất ổn chính trị có thể sẽ là nguyên nhân tiếp tục gây ra những bất ổn về giá hơn là các yếu tố cung cầu. Trong khi sự cạnh tranh từ các nước sản xuất khác như là Indonesia, Trung Quốc vẫn luôn dai dẳng. Bên cạnh đó thì diễn biến khó lường của biến đổi khí hậu sẽ là thách thức chính đối với ngành nông nghiệp trên toàn cầu trong khi đó các loại chi phí đã tiếp tục gia tăng sẽ có tác động lớn đến nguồn cung.
Nhìn nhận về xu hướng thị trường, ông Lê Việt Anh cho biết xu hướng hiện nay và thời gian tới đó là tiêu dùng xanh, giảm khí phát thải carbon; sản phẩm truy xuất nguồn gốc và đảm bảo được chất lượng; các sản phẩm giá trị gia tăng và hữu cơ,...
Đứng trước tình hình đó, để có thể đẩy mạnh việc xuất khẩu sang các thị trường, ông Việt Anh cho biết chỉ có một cách đó là phải cải thiện chất lượng cũng như giảm chi phí sản xuất để có thể tạo ra được sản phẩm giá trị đạt chất lượng cao, có tính cạnh tranh hơn. Điều này nhằm hướng đến đa dạng hóa sản phẩm, đa dạng hóa thị trường cũng như đa dạng hóa vùng trồng.
Những doanh nghiệp nên tập trung nghĩ nhiều hơn đến chiến lược tăng cường chế biến sâu, đặc biệt là ác loại gia vị chế biến từ trang trại cho đến bàn ăn. Duy trì một mức ổn định diện tích các loại cây gia vụ theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Đáng chú ý, cần phải có quy hoạch một cách tổng thể các vùng trồng, sản xuất để cho các nhà đầu tư có thể yên tâm, có chiến lược đầu tư dài hạn,...
Còn ở góc độ thị trường, Tham tán nông nghiệp Việt Nam tại Liên minh châu Âu (EU) - ông Trần Văn Công nhận định, châu Âu là một trong những khu vực nhập khẩu gia vị, hương liệu hàng đầu, chiếm khoảng ¼ tổng lượng nhập khẩu của thế giới với hơn 95% hàng nhập khẩu từ bên ngoài châu Âu đến từ các nước đang phát triển.
Trong đó, riêng nhập khẩu từ các nước đang phát triển đạt mức 1,8 tỷ Euro và chiếm đến 60% lượng nhập khẩu của châu Âu vào giai đoạn 2019 - 2021, tăng 9%/năm. Bên cạnh đó, giá nhập khẩu trung bình ở châu Âu cũng cao hơn so với hầu hết những khu vực khác. Chính điều này đã khiến cho châu Âu trở thành thị trường mục tiêu cho các nhà xuất khẩu từ các nước đang phát triển.
Mặc dù vậy thì xuất khẩu vào thị trường này cũng cần phải lưu ý một số yêu cầu như kiểm soát được chặt chẽ về chất độc hại, chất gây dị ứng và dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, xử lý nhiệt, chứng nhận an toàn thực phẩm, kiểm dịch thực vật, chuỗi cung ứng một cách minh bạch,...
Còn đối với một thị trường trọng điểm khác của gia vị Việt Nam đó là Hoa Kỳ, Tham tán Nông nghiệp Việt Nam tại Hoa Kỳ - ông Phạm Quang Huy cho biết, nhu cầu về gia vị của thị trường này đang ngày càng tăng cao bởi nhu cầu tăng sức đề kháng, bảo vệ sức khỏe của con người tiêu dùng hậu dịch bệnh COVID-19.
Để có thể tăng thị phần gia vị Việt Nam ở thị trường này cũng như đưa Việt Nam trở thành điểm đến được lựa chọn trong chuỗi cung ứng gia vị toàn cầu, ông Phạm Quang Huy nói rằng, ngoài các sản phẩm thô thì cần đa dạng hóa sản phẩm gia vị nhằm phục vụ cho ngành công nghiệp thực phẩm, hóa mỹ phẩm và dược phẩm,...
Cũng theo ông Huy, cây gia vị không chỉ đem đến giá trị kinh tế mà còn là nguồn gen quý, bản địa nhằm giúp xóa đói giảm nghèo, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học dưới tán rừng,... Đây chính là những yếu tố quan trọng mà các doanh nghiệp có thể đưa vào để quảng bá sản phẩm gia vị Việt Nam trước xu hướng tiêu dùng xanh, bảo vệ môi trường cũng như giảm phát thải của thị trường Hoa Kỳ.
Ngành quế cần làm gì?
Có thể thấy, Việt Nam là quốc gia sản xuất và xuất khẩu quế đứng thứ ba thế giới về sản lượng, sau Indonesia và Trung Quốc. Và với diện tích hơn 150 nghìn ha thì hiện nay trồng cây quế đang là kế sinh nhai cho hàng trăm nghìn hộ dân ở các tỉnh vùng sâu, vùng xa đồng thời cũng đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội của nhiều địa phương.
Cũng theo báo cáo của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), tổng sản lượng quế của Việt Nam đạt mức hơn 41.400 tấn, chiếm 17% sản lượng toàn cầu. Và nhu cầu về quế hàng năm trên toàn cầu đang tăng nhanh, khoảng từ 8 - 12% đã khiến cho giá quế đang ngày càng tăng cao, nhất là vào thời điểm năm 2016 đến hiện tại.
Đây được xem là tín hiệu tốt, tuy nhiên trên thực tế này cũng có thể dẫn đến việc chuyển đổi phát triển trồng cây quế ồ ạt ở Việt Nam. Ngoài hoạt động sản xuất, các hoạt động có liên quan đến thu mua, chế biến, xuất khẩu quế giữa doanh nghiệp trong nước cũng như nước ngoài tăng theo.
Qua các năm, giá trị xuất khẩu quế hồi của Việt Nam đã liên tục tăng và riêng trong năm 2022 đạt khoảng 276 triệu USD. Diện tích quế tại Việt Nam đạt mức khoảng 150.000ha, chiếm 17% diện tích quế trên toàn cầu.
Ở buổi tọa đàm “Khai mở kho vàng dược liệu Việt Nam” được tổ chức mới đây, Giảng viên cao cấp, nguyên trưởng bộ môn Thực vật Đại học Dược Hà Nội; Giám đốc khối Dự án, DKPharma JSC - PGS.TS Trần Văn Ơn cho biết, ở Việt Nam cây quế là loại cây chiến lược, mặc dù vậy thì kế hoạch để phát triển ngành này 1 cách toàn diện, sâu hơn vẫn chưa có.
Hiện nay, chúng ta vẫn chưa thể trả lời được hàng loạt những câu hỏi như đâu là vùng trồng tốt nhất, giống nào tốt nhất và tiêu chuẩn như thế nào thì cho ra được chất lượng tốt nhất. Và chúng ta cũng thực sự chưa đầu tư mạnh để chế biến sâu mà hài lòng với những gì mà mình đang có, nghĩa là xuất thô sang các thị trường truyền thống.
Khi một cây quế rất có tiềm năng, triển vọng mà chúng ta chưa đầu tư nghiên cứu để phát triển được bài bản thì chưa nên tính đến việc lựa chọn 100 loại cây dược liệu có giá trị về mặt y tế, kinh tế cao để tập trung phát triển, thúc đẩy nuôi trồng chuyên canh với quy mô lớn.
PGS. TS Trần Văn Ơn cho biết, nếu như muốn phát triển ra đầu ra đũa thì ngành hàng quế ở Việt Nam cần phải đầu tư khoảng 12.000 tỷ, trong đó có khoảng 8.500 tỷ tiền tái canh hàng năm, 1.500 tỷ tiền xưởng chưng cất tinh dầu,... Đổi lại, theo như tính toán của PGS. TS Trần Văn Ơn thì việc nâng cấp công nghệ, chế biến sâu ngành quế sẽ tạo ra được nguồn thu khoảng 22.000 tỷ/năm.
Và bài toán tập trung vào từng loại cây trọng điểm, xây dựng tiêu chuẩn, phát triển một cách bài bản, có chiều sâu, cung cấp sản phẩm tinh, theo PGS. TS Trần Văn Ơn sẽ khả thi hơn đầu tư cho 100 cây dược liệu ở khắp các tỉnh thành.